پرسش :

مراحل امر به معروف و نهى از منکر را بیان کنید؟

پاسخ :
در اخبار وارد شده [است] که امر به معروف و نهى از منکر، سه مرحله و سه مقام دارد: مرحله قلب، مرحله زبان و مرحله ید و عمل. ما معمولاً از مرحله قلب، به جاى آنکه اخلاص، حسن نیّت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درک کنیم، جوش و خروش و عصبانیت هاى بى جا را مى فهمیم! و از مرحله زبان، به جاى آنکه بیان هاى روشن کننده و منطقى را بفهمیم که قرآن مى فرماید: «اُدعُ اِلى سَبیلِ رَبِّکَ بِالحِکمَةِ و المَوعِظَةِ الحَسَنَة» (نحل: 125)، پندهاى تحکّم آمیز را مى فهمیم و از مرحله ید و عمل هم به جاى آنکه تبلیغ عملى، حسن عمل و همچنین تدابیر عملى را بفهمیم، تنها این مطلب را فهمیده ایم که باید اعمال زور کرد.
اولین درجه و مرتبه نهى از منکر، هَجر و اعراض است؛ یعنى وقتى شما فرد یا افرادى را مى بینید که مرتکب منکراتى مى شوند و مرتکب کارهاى زشتى مى شوند، به عنوان مبارزه با کار زشت او و براى اینکه او را از کار زشت باز دارید، از او اعراض مى کنید و وى را مورد هجر قرار مى دهید؛ یعنى با او قطع رابطه مى کنید. در مواردى که انسانى دچار عادت زشتى شده است که اگر شما دوستى خود را با او ادامه دهید، به منزله تشویق او است، ولى اگر با او قطع رابطه کنید، زجر روحى مى کشد و تنبیه مى شود، قطعا بر شما واجب است که با این شخص، قطع رابطه کنید و از او اعراض کنید. این یک درجه است.
درجه دومى که علما و دانشمندان براى نهى از منکر ذکر کرده اند، مرحله زبان، مرحله پند، نصیحت و ارشاد است. مرحله سوم، مرحله عمل است. گاهى طرف در درجه و حالتى است که نه اعراض و هجران ما تأثیرى بر او مى گذارد و نه مى توانیم با منطق، بیان و تشریح مطلب، او را از منکر بازداریم، بلکه باید وارد عمل شویم.
وارد عمل شدن مختلف است. معناى وارد عمل شدن، تنها زور گفتن نیست و کتک زدن و مجروح کردن نیست. البته نمى گویم در هیچ جا نباید تنبیه عملى شود. اسلام دینى است که طرفدار حدّ و تعزیر است؛ یعنى دینى است که معتقد است مراحل و مراتبى [پیش مى آید] که مجرم را جز تنبیه عملى، چیز دیگرى از کار زشت باز نمى دارد، ولى انسان نباید اشتباه کند و خیال کند که همه موارد، سخت گیرى و خشونت است.
منبع: حماسه حسینى، علامه شهید مرتضی مطهری(ره)، ج 2، صص 93 ـ 97.